WARBIXIN .Iscasilaadda iyo Huleelkii Xagjirka Dawladsan ee Somaliland

(maxaa ka dhaboobey saadaasha warbixintii xagjirka dawladaysan ee Somaliland kuna taariikhaysanaa May, June, July iyo August ee sannadkii 2011)

Iscasilaadda iyo Huleelkii Xagjirka Dawladsan ee Somaliland

(maxaa ka dhaboobey saadaasha warbixintii xagjirka dawladaysan ee Somaliland kuna taariikhaysanaa

May, June, July iyo August ee sannadkii 2011)

Sannadkii 2011 wuxuu ahaa sannad aad u adag oo Somaliland – yar iyo weyn- ay garanwaayeen sida

xallka dawladnimo uu uga shaqaynayo Somaliland. Arrimaha markaa ugu waaweynaa ee soo ifbaxay oo

ay warbixintu soo bandhigtay waxay ahaayeen:

Wasiirkii Madaxtooyada ee Somaliland Mudani Xirsi (siiga yara) oo albaabkii madaxtooyada fadhiistay

kana horistaagay siyaasiyiintii iyo waxgaradkii in ay la kulmaan Madaxweynaha Silanyo. Dalkii wuxuu

noqday mid u afduuban Xirsi.

Goboladii bariga oo la dayacay islamarkaana laascaanood laga dhigay saylad lagu gawraco shaqaalihii

Somaliland. Intaa waxaa dheer, in Xirsi uu si badheedh ah uu u sii daayo – mar walba- dadka loo soo

qabto in ay ka dambeeyeen dilalkaa.

Xisbigii Kulmiye oo laga dhigay makhaayada yar oo daabiyad yar ku taal, islamarkaana wax la weydiiyaa

aanay jirin. Waxaa intaa dheer dadkii xisbiga laga magacaabay ee xukuumaddii Silaanyo lagu daray in ay

ahaayeen kuwo fajac iyo amakaag ku ridey dadweynaha iyo hoggaankii xisbigaba.

Axsaabtii Somaliland ee kale sida UCID iyo hadhaagii UDUB oo khalkhal iyo wareer la geliyey.

Albaabkii Madaxtooyada oo noqday mid u furan oo keliya ashkhaas gaar ah sida wasiiro uu wato xirsi iyo

qaar ka mid madaxdii Baarlaamanka Somaliland siiba mudanaayasha Samaale iyo Cirro oo aaminsanaa

mabda’a “ku shaqayso oo la shaqyso Xirsi” iyo Baashe maxamed Cadde oo ula xididay Xirsi si uu helo

Wasiirada Xirsi iyo mudanayaashii uu watay waxay qalalaase aan demin geliyeen hawlihii ganacsi iyo

amni ee Berbera, Gebiley, sool iyo Sanaag, Burco iyo Awdal oo idil. Dagaalkii kalshaale ee dhiigga badan

ee aan loo baahnayn uu ku daatay ka mid ayuu ahaa.

Xirsi iyo xulafadiisu waxay boobeen hantidii qaranka; waxay iibiyeen dhulkii iyo dhismayaashii dawladda;

waxay la wareegeen qandaraasyadii kale ee la xidhiidhey dhismayaha iyo waddooyinka dalka iyagoo u

xilsaaray xubnahooda ka shaqeeynjirey hawlaha boobka iyo dhaca.

Waxgaradka, oday dhaqameedyada, bahweynta saxaafadda iyo siyaasiyiinta Somaliland dhammaantood

waxay in badan caddeeyeen in ay jirto koox xagjir ah oo afuudbtay majarihii dawladnimo ee Somaliland.

Waxaa daliil cad u ah hadalladi ka soo yeedhi jirey Mudanayaasha kala ah , faysal Cali

Waraabe iyo odayaasha dhaqanka oo uu ka mid Boqor Buur Madow.

Arintani waxay walaac gelisey dadka nabadda jecel, hay’adaha caalamiga ah ee amniga qaabilsan,

dalalka caalamiga ah iyo kuwa deriska ah, gaar ahaan Ethiopia oo in badan ka digtey khatarta ku soo

food leh xasiloonida siyaasadeed iyo tan horumarineed ee dalka Somaliland. Waxaa xumaaday xiriirkii

dibedda ee ay Somaliland lalad:hayd beesha caalamka.

Maxaa ku soo kordhay saaxadda siyaasadeed ee Somalilan

Xagjirkii Xirsi madaxda uu ahaa oo iswada casilay ka dib markii Madaxweyne Silaanyo garabkoodii ka

baxay si uu dhexdhexaad u noqdo. Mudoo shan sannadood ah ayey tunkiisa iyo awoodda dawladnimo

ku daaqayeen, ummadana ay ku waxyeelleyneyeen. Xagjirku wuxuu Madaxweyne Silaanyo u arkayeen

sallaan iyo awood ay kula wareegaan Waddanka Somaliland.

Xisbigii Kulmiye oo waa cusubi u beryey, diihaalkii iyo burburkii hore ee xagjirku u geysteyna maanta

wuu ka bogsoodey oo dib ayuu u soo noolaaday. Xisbiga kulmiye hore ayaa wax yeello xagjirku u

gaadhsiiyey ee maanta ma aha mid burburaya oo ay waxyeeli-karaan. Maanta cudurkii waa ka baxay.

Xaalkan iscasillaadda ee kooxda xagjirka ah ee Xirsi hoggaamiyo ayaa Boqor Buur Madow ku tilmaamay

inqilaab. Arintani waxay caddeyneysaa in uu jirey inqilaab lagu majaxaabiyey kooxdii xagjirka ahayd ee

dalka afduubtay. Inqilaabkii xagjirka ayaa dhicisoobey oo looga sheekeynmaayo Boqor Buur Madow

sheekada xagjirka maadaama uu wax badan ka digey khatartooda.

Xildhibaan Cabdiraxmaan dheere oo dhawaan hadlay- isagoo eedeynaya Madaxweyne Silanyo iyo

Xisbiga Kulmiyaba islamarkaana difaacaya xagjirka- wuxuu bannaanka soo dhigey in ay jireen godob ay

kooxdan xagjirka ahi ka gashay Qaranka Somaliland waxaana godobtaa geliyey ayuu leeyahay

Madaxweyne Silanyo. Xildhibaanku wuxuu ka soo horjeestey go’aankii saxa ahaa ee madaxweynuhu

qaatay ee dalka lagu badbaadinayey. Xildhibaanku wuxuu hadlay wakhti uu madaxweyne Silanyo

ummadii ka badbaadiyey dhagartii iyo waxyeelladii xagjirku la damacsanaa Somaliland islamarkaana uu

garabkoodii ka baxay. Nasiib-darro Xildhibaanku isagaa maant isku daabacay shabbadii Xirsi.

Hanjabaadihii ka soo yeedhayey xagjirka waxaa ku soo biiray hanjabaad uu jeediyey siyaasi lagu

magaacaabo Kijaandhe. Wuxuu hadalkooda welwel iyo walaac geliyey inta danayneysa xasiloonida iyo

nabadda Somaliland. Hanjabaadahani markey dhaceen waxa islamarkiiba la arkay wefdi dawladda

Ethiopia ka socda oo kala shiray Madaxweyne Silanyo iyo Guddoomiyaha Xisbiga Kulmiye arimo la

xidhiidha amniga iyo xagjirka Somaliland ka jira.

Aragtida dadweynaha beelaha Harti bari Somaliland iyo talabixinta Madasha maddanaha Wacays:

A) Horudhac ku saabsan Madasha Maddanaha Wacays:

Marka hore Madasha Madanaha Wacays waa madasha qortey warbixintii Dawladdii Kalabaydhka iyo tii

Xagjirka Dawladaysan. Labadaa warbixinood waxaa haysta waxgaradka reer Somaliland iyo hay’adaha

amniga ee dalka, kuwa dalalka deriska iyo kuwa caalamiga ahba. Waxaa loo beddelay afka Ethiopia iyo

Ingriiskaba. Madasha ardaageedu wuxuu ku yaalla degmada carrooley ee Xaysimo. Xubnaha ka

sheqeeya ee ku hawlan baadhista iyo ururinta xogta waxay ku suganyihiin dalka gudihiisa iyo daafaha

Horudhacan waxaanu u samaynay sii loo garta waxa ay tahay Madasha Maddanaha Wacays. Waxaa

jirtey in wakhtigii uu Mudane Duur ahaa Wasiirka Arimaha Gudaha, isagoo ay wada joogaan Mudana

Mijir Qaaddi in ay isla soo qaadeen cidda qortey warbixintii Xagjirka Dawladaysan. Waxay isla garteen,

qiyaas ka dib, in ay qortay mid ka mid ah hayadihii shisheeye ee dalka ku sugnaa. Warbixintaa waxaa la

gaadhsiiyeey waxgarad iyo siyaasiyiin badan

xubno wanaagsan oo markaa ka tirsanaa Nabad sugidda, Safaaradda Ethiopia iyo hay’ado kale. Waxaa

kale oo gacanta loo geliyey nuskhado warbixintaa ah qaar ka mid ah bahda saxaafadda,

B) Aragtida isbedddelka cusub eek u aaddan Beelaha Harti Bari ee Somaliland:

Madashu markey xidhiidh badan iyo deraasad ay samaysay ugu kuur gashay dareenka beelaha Harti

(gudaha iyo dibeddaba) ee ku aaddan isbeddelka cusub ee dhawaantan ka dhacay Somaliland waxayna

ogaatay arimahan soo socda:

Waxa dadku si farxad leh usoo dhaweynayaan isbedelka cusub ee ka dhacay Somaliland.

Waxay ugu hambalyeenayaan Madaxweyne Silanyo go’aankii saxa ahaa ee uu ka qaatay xagjirkii

dawladaysnaa ee lagu badbaadinayey dalka.

Waxay ka soo horjeedaan beelaha Harti Bari in dalka lagu afduubo dimuqraadiyad been ah oo saamaxda

in xagjirku kula wareego dalka.

Waxay madashu ogaatay in dadweynuhu aanay wax cabsi ka qabin guddoomiyaha Xisbiga Kulmiye sida

ay uga baqayaan- oo kale- xagjirkii dawladeysnaa ee dhawaan dabayshaday. Beelaha Harti Bari, gaar

ahaan reer Laascaanood waxay sheegeen in Guddoomiyuhu soo gaadhay laascaanood 1991kii isagoo ah

oday nadda raadinaya sidoo kalena uu soo gaadhey 1993kii isagoo ah Wasiirka Arimaha Gudaha. Labada

jeerba waxay sheegeen in aanu tegin gobolka isagoo taangi ee beebeeba wata.

Waxay rumeysanyihiin in uu guddoomiyuhu yahay nin karti iyo haladaygba leh kuna filan in uu dalka

cadowga xagjirka ah ka qabto, waddankana badbaadinkara islamarkaana ummada kala yaacdey isu

Waxay rumeysanyihiin in Xisbiga Kulmiye aanu yeelandoonin wax raja ah haddii xubno ka tirsan xagjirku

ku guuleystaan musharaxa madaxweynenimo ee xisbiga.

Sida shacabka Somaliland dhammaantii uu ku baaqayo, wuxuu dadweeynaha Harti Bari doonayaa in

nimankaa xagjirka ah lala xisaabtamo maxkamadna la soo hortaago si ay tusaale ugu noqdaan ciddii

dambe ee damacsan in ay ummada boob, dhac iyo dilba ugu geystaan awoodda loo igmado. Codka

dadku waa muhiim waxaana u xilsaaran arintaa oo laga sugayaa Madaxweynaha Somaliland,

Guddoomiyaha Xisbiga Kulmiye iyo Guddoomiyayaasha axsaabta kaleba oo iyaguba dhibtada shacabka

C) Talabixinta Madasha maddanaha Wacays eek u aaddan Xisbiga Kulmiya iyo dawladaba:

Waa in si dhab ah oo aan dhayalsi lahayn loo qaata hanjabaadaha xagjirka ka soo yeedhay. Waxaa loo

baahnyahay in loo diyaargaroobi khatartaa iyada ah si fiicanna loo waajoho.

Xisbiga Kulmiye iyo axsaabta kaleba waxaan usoo jeedinaynaa in xubno wax ku ool ah oo aan xagjir ku

abtirsan loo magaacaabo deegaannada Awdal iyo Harti Bari. Waxaan kaloo uga digeynaa axsaabta

siyaasadeed in aanay qaadan lacagta xagjirka ee tartanka doorashada lagu kharashgareeyo. Lacagtaa

waxa eeday Madaxweyne Siilaanyo markii oo is sharxayey waana tan keentay ceebta maanta dhacday

ee khatarta gelisey waddanka.

Waxaan kaloo ka digeynaa in axsaabta siyaasadeed aanay xubneheeda ka mid noqonin xagjir.

Dadweynaha Somaliland, dalalka deriska ah iyo beesha caalamkuba wey yaqaaniin xubnaha xagjirka ah

ee Somaliland muddo daaqayey. Haddii xisbi uu soo dhaweysto islamarkaana uu miciin bido xubno xagjir

ah iyo lacagtooda waa inuu haddeerba sii ogaadaa inuu cidlo fadhiisandoona lacagtoodana uu

eedidoonaa. Shacabka Somaliland wuu eedey lacagta xagjirka ee lagu gumeystey iyaga iyo

Baadhista iyo xog ururinta: Madasha Maddanaha Wacays

Faallo iyo xidhiidh: hersi158@hotmail.com